اذان را که گفتند از سالن کمیسیون بیرون زدیم به سمت نماز خانه. نماز خانه که نه، محلی است زیر پله های سالن کنفرانس که فرش انداخته اند و به مدد محراب های آماده ی نئوپانی، آن را تبدیل کرده اند به نماز خانه. خانم و آقا هم ندارد. همه یک جا! به هر حال اینجا سالن سران کنفرانس «اسلامی» است.
اکثر مهمانان هنوز در داخل سالن های کنفرانس و کمیسیون هستند و نیم ساعتی از اذان می گذرد تا برنامه رسمی به اتمام برسد. اینجا اما تفاوتی نمی کند؛ نماز جماعتی بدان معنا برپا نیست. هر که از راه رسید به تعارف دیگران می رود و جلو می ایستد؛ اهل سنت نیز هر کدام گوشه ای نمازی دارند. یکی دو باری هم که عالمی سنی جلو ایستاد، نمازهای فرادای شیعیان بود که در گوشه و کنار بر پا می شد.
طبعا نحوه و چگونگی برپایی یک نماز جماعت معیار خوبی برای ارزیابی کنفرانسی در این وسعت و اهمیت نیست! بیش از هزار مهمان داخلی و خارجی از علما و اندیشمندان جهان هر سال جمع می شوند تا در تهران به بحث و بررسی مساله ای مهم به نام وحدت امت اسلامی بپردازند. اینجا کنفرانس وحدت اسلامی است.
ما هم شده ایم عضو ثابتی در این کنفرانس ها که بخش مهمی از دغدغه ذهنی مان این است که چطور گوشی تلفن همراه مان را از گیت امنیتی رد کنیم؛ یا اینکه چطور هنگام وارد شدن به هتل محل استقرار مهمانان، انگلیسی و عربی بلغور کنیم تا محافظان به ما گیر ندهند و یا اینکه موقع نهار که همه مهمانان وارد رستوران سلف سرویس هتل شده اند، چطور چلو خورشت سفارشی از غذا فروشی های سطح شهر را به داخل لابی یک هتل پنج ستاره ببریم، که خود جرمی است نابخشودنی! دسته آخر هم مجبوریم گوشی ها را دم در تحویل بدهیم؛ با هر بدبختی زیر نگاه های سنگین برادران امنیتی وارد هتل شویم و سفره ی غذایمان را بی توجه به پرستیژ یک هتل لوکس، وسط حیاط پهن کنیم.
در کنفرانس های وحدت دو چیز مشترک است: یکم طیفی از علمایی که هر سال پیرتر از سال گذشته به این کنفرانس دعوت می شوند و دوم طیفی از مقالاتی که هر سال همان مفاهیم سال گذشته را در الفاظی جدید مطابق با عنوان کنفرانس آن سال، تکرار می کنند. البته منکر معدود چهره ها و حرف های جدید نیستم. جلسات عمومی هم که به تعارفات سیاسیون و توضیح واضحات می گذرد. برای همین تجربه کرده ایم که اگر بخواهیم چیزی عایدمان شود، بیرون از سالن جلسات است و در تضارب آرا با مهمانانی که نیاز به فضایی غیر رسمی تر برای بیان نظراتشان دارند.
به راستی آیا پس از 26 سال کنفرانس، مبنای کافی برای عمل و گام زدن در راستای وحدت بدست نیامده است؟ نمی شود کنفرانس وحدتی برگزار کرد که در آن اشخاص بجای ارائه نظراتشان در باب ضرورت و مبانی و راه کارها، گزارشی از اقداماتی که طی سال گذشته برای وحدت در کشور خودشان انجام داده اند ارائه دهند و طرح های اجرایی شان را برای سال آتی به بحث بگذارند؟ آیا نمی شود بجای کمیسیون های نظری، هر سال با توجه به مسائل جهان اسلام و به منظور چاره اندیشی برای رفع مشکلات این مسائل منطقه ای، کمیسیون های اجرایی خاص آنها تشکیل شود؟
مثلاً برای اینکه متهم به کلی گویی نشوم:
آیا نمی شد امسال بجای تکرار مکررات، در حاشیه همایش جلسه ای با حضور علما و شخصیت های اندونزی، برای چاره جویی جهت رفع مصائب شیعیان تحت فشار بخش هایی از اندونزی برگزار کرد؟
آیا نمی شود بجای کمیسیون های بی اثر، با حضور علما و فعالین ساکن در کشور انگلیس، راه کارهای عملی مقابله با جریانات شیعی افراطی ـ مانند یاسر الحبیب ـ را به بحث گذاشت و در نهایت تقسیم کار کرد؟
آیا نمی شود با حضور علمای شیعه و سنی عراق یا پاکستان برای نحوه مقابله با طایفه گرایی در عراق و پاکستان چاره اندیشی کرد؟
آیا نمی شود با حضور علمای اهل سنت شمال آفریقا برای چگونگی جلوگیری از رشد جریانات تکفیری در این کشورها فکری عملی کرد؟ و ده ها جلسه دیگر که ناظر بر فضای واقع و طراحی اقدام برای معضلات رو بروی جهان اسلام بوده و جای خالی آنان در چنین شرایطی به شدت احساس می شود.
تنها در صورت تحقق این نگاه است که می توان ارتباط منطقی میان کنفرانس های سالانه وحدت را برقرار کرد؛ به گونه ای که در هر کنفرانس موضوع نخست بررسی اقدامات عملی سال گذشته در حوزه وحدت بوده و موضوع دوم طراحی برای اقدامات پیش رو با توجه به شرایط جدید در سال جاری خواهد بود.
تا زمانی که کنفرانس های وحدت؛ سلسله نشست های نظری و گسسته ی از هم است، نمی توان توقعی از تاثیرگذاری شایان در فضای واقع از آن داشت.
والسلام
پی نوشت: آنچه بیان شد نقد کنفرانس های وحدت از نگاه محتوایی بوده و بنظر نقدهای ساختاری دیگری نیز بر آن مترتب است.
